Kasteel Boterberg wint de Onroerenderfgoedprijs 2017

Geert Bourgeois, Vlaams minister-president en Vlaams minister van Onroerend Erfgoed heeft vanavond de Onroerenderfgoedprijs 2017 uitgereikt aan kasteel Boterberg in Kalmthout. Het gebouw inspireert door zijn vernieuwende concept, maatschappelijke relevantie en lokale verankering. De donjon van het kasteel van Nevele wint de publieksprijs op basis van een online poll waarbij bijna 3.000 stemmen zijn uitgebracht. Bvba Atelier Allerhanden krijgt van de jury een eervolle vermelding voor zijn bijdrage aan de restauratie van een herenhuis in Diest.

De Onroerenderfgoedprijs beloont recente realisaties op het vlak van monumentenzorg, landschapszorg en archeologie. De tweede editie van de prijs stond in het teken van erfgoed dat in de regel niet publiek toegankelijk is.

Eenenveertig kandidaten schreven zich in. Kasteel Boterberg in Kalmthout, de architectenwoning van Marc Dessauvage in Loppem en de donjon van Nevele kwamen als laureaten uit de bus. Elke laureaat wint een bedrag van 2.500 euro. Als winnaar ontvangt kasteel Boterberg daarbovenop een bedrag van 12.500 euro, dus 15.000 euro in totaal.

Kasteel Boterberg in Kalmthout 

Kasteel Boterberg in Kalmthout kent een lange geschiedenis die begint in 1846. Op dat moment koopt ene Paul Moons 120 ha bossen en heide. Bijna dertig jaar later richten zijn kinderen er een kasteeltje op in neo-Vlaamse renaissancestijl met een aantal bijgebouwen. Een van de volgende eigenaars, de Antwerpse bankier Hector Carlier, laat het kasteel begin twintigste eeuw grondig uitbreiden en herinrichten. De nieuwe en vernieuwde buitengevels, de dak- en torenpartijen krijgen uitgesproken tudorkenmerken mee.

In 2007 sterft de laatste dochter Carlier. Het domein vervalt en trekt de aandacht van een Antwerpse projectontwikkelaar. Hij wil zelf een van de bijgebouwen betrekken en weet zeven andere families te overtuigen om mee te stappen in een cohousingproject met gedeeld eigenaarschap. Na uitgebreid overleg worden in de bijgebouwen woningen gerealiseerd en in het kasteel een loft, twee gastenkamers, enkele kantoren en een aantal gemeenschappelijke ruimtes.

Minister-president Geert Bourgeois: “Kasteel Boterberg wint de tweede Onroerenderfgoedprijs. Met deze prijs wordt uitdrukking gegeven aan onze appreciatie voor een uniek project. Een project dat een voorbeeldfunctie heeft, dat de sociale cohesie tussen de bewoners bevordert met bovendien veel aandacht voor ecologische toepassingen.  Komt daar bovenop dat de eigenaars momenteel werken aan een landschapsbeheersplan voor de ruimte rond het kasteel. Het kasteel met de vijvers en de boomgaard maken deel uit van het beschermd landschap ‘Kalmthoutse Heide’. Bij deze mijn allergrootste dank en waardering voor alle handen die hebben bijgedragen aan deze schitterende realisatie.”

De jury: “Deze restauratie bewijst dat het perfect mogelijk is om de instandhouding van erfgoed te laten samengaan met een nieuwe invulling”

Achtergrondinformatie over de andere laureaten

De architectenwoning van Marc Dessauvage in Loppem

De architectenwoning van Marc Dessauvage in Loppem is een architecturale parel van het modernisme, gebouwd door architect Marc Dessauvage in 1978-1980. Het was zijn eigen woning; als het ware een zuivere vertaling van zijn ideeën.

De woning is in 2008 beschermd omwille van haar artistieke, historische en sociaal-culturele waarden. Heel typisch is de strakke geometrie van het gebouw, bepaald door een symmetrisch uitgewerkt rooster van vierkanten rond een centraal trappenhuis. In de buitenruimte zijn geometrische paden en vijvers aangelegd. Al deze kenmerken zijn typisch voor alle ‘palladiaanse’ woningen die Dessauvage vanaf ongeveer 1965 ontwierp.

In april 2015 kocht een jong koppel de villa. De woning stond op dat moment bijna tien jaar leeg. De eigenaars zijn er op twee jaar tijd in geslaagd om van een ruïne opnieuw een thuis te maken. In alles bleven ze trouw aan de visie en het concept van het oorspronkelijke ontwerp. Met een aantal vernieuwende ingrepen brachten zij dit pand op het vlak van energiewaarden binnen in de 21ste eeuw. De tuin, die ook een belangrijk onderdeel uitmaakt van het concept, is in ere hersteld. De binnenruimte behield haar ruwe karakter.

De jury: “De eigenaars slaagden erin om een volledig vervallen pand een nieuw leven te geven. Inzicht, moed en een beetje geluk: dat was nodig om dit project tot een goed einde te brengen.”

Het kasteel van Nevele

Het kasteel van Nevele is in de 19de eeuw gebouwd in empirestijl. Vanaf 1855 gebruikten de zusters van St. Vincentius a Paulo het gebouw als klooster. De familie Schelstraete kocht het kasteel in 1983. Ze ging er zelf wonen en bouwde een gedeelte om voor verhuur. In 2011 vatte zij het plan op om de achterbouw te vernieuwen.

Bij de start van de werken in 2013 stootte de familie op een verrassing. De muren van dit gedeelte bleken terug te gaan tot de middeleeuwen. Ze behoorden tot een oude woontoren. Deze donjon is mogelijk gebouwd in de 11de eeuw. Toen is een "viercante torre ghemetst van blauwe schorre" op een omwalde motte. Het mottekasteel is gesloopt in 1488. De toren bleef bestaan. Hij is opgenomen in de 16de/17de-eeuwse versie van het kasteel en nadien in het 19de-eeuwse kasteel. 

De eigenaars speelden onmiddellijk in op de ‘vondst’ van de donjon. Toen aan het licht kwam dat de muren een geschiedenis hebben die teruggaat tot de 11de eeuw, lieten zij een uitgebreid bouwhistorisch onderzoek uitvoeren. Van de oude muren maakten ze vervolgens de blikvanger van de hele restauratie. De bouwgeschiedenis van het gebouw bleef afleesbaar, zonder dat aan comfort is ingeboet. Het project krijgt zowel lokaal als in wetenschappelijke kringen weerklank.

De jury: “De architect is er mooi in geslaagd de geschiedenis van de muur te integreren in het concept van het nieuwe appartement, zonder aan comfort in te boeten.”

Achtergrondinformatie over het project dat de eervolle vermelding kreeg

Atelier Allerhanden bvba

Atelier Allerhanden bvba krijgt van de jury een eervolle vermelding voor zijn bijdrage aan een eclectisch herenhuis in Diest. De architecten van dit bijzonder restauratieproject nomineerden de uitvoerders van Atelier Allerhanden omdat ze het werk voor dit zo goed als afgeschreven monument durfden aan te nemen. Tijdens het volledige traject waren ze uitzonderlijk gemotiveerd en enthousiast. Als jonge uitvoerders zochten ze bijna verloren gegane kennis van vroegere vaklui en ambachtslui op. Ze verlegden hierbij hun eigen grenzen. Ze hadden bovendien het lef om soms geijkte standaardoplossingen in vraag te stellen en de authenticiteit van sommige klassieke restauratie-materialen/technieken te onderzoeken alvorens ze voor waar aan te nemen en toe te passen.